“Sarajevo My Love”, “Kovan”, “İsmi Güzide” ve “Aşk ve Ceza Sahası” üzere üretimleriyle tanınan Hareket Kaftan direktörlüğündeki “Bir Gün, 365 Saat” sineması, Saraybosna Sinema Şenliği’nin akabinde Türkiye prömiyerini 30. Memleketler arası Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde yaptı. Sinema, hata, nefret ve adalet arayışının gölgesinde üç bayanın uğradığı istismarların akabinde yollarının kesişmesini aktarıyor.
Film boyunca izleyicilerin adalet arayışlarını takip ettiği bayanların yaşadıklarına karşın umudu nasıl besleyip büyüttüklerini gösteren “Bir Gün, 365 Saat”, bir kız kardeşlik ve gayret hikayesi sunuyor. Sinemada yer alan Reyhan, Asya ve Leyla’ya 30. Memleketler arası Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde Mansiyon Mükafatı verildi.
Yönetmen Aksiyon Kaftan ve Reyhan, Asya ve Leyla ile “Bir Gün, 365 Saat”i konuştuk.
“Bir Gün, 365 Saat” nasıl ortaya çıktı? Sizi bu kıssayı anlatmaya ne itti?
Eylem Kaftan: Yaklaşık üç yıldır Ahbap Derneği’nin idare konseyi üyesiyim. Burada toplumun farklı kısımlarından, sıkıntı hayatlardan gelen bayanlarla karşılaşıyoruz ve onlarla diyaloğa geçiyoruz. Ortamızda derin bir bağ oluyor. Onların öykülerini dinledikçe, istismar sıkıntısının sandığımızdan daha yaygın olduğunu anladık. Burcu Salihoğlu ile bir arada pek çok bayanla konuştuk. Şayet bu türlü çok ağır, işlenmemiş, yalnızca Türkiye’de değil, dünyada databu olan bir mevzuyu anlatacaksak bunun umutlu bir biçimde anlatılması gerektiğini, karakterlerin gayretinin bir sonuç vermesi gerektiğini düşündük. Burada yolları tesadüfen kesişen ve birbirlerine güç vererek, bir kız kardeşlik bağıyla zorluklara göğüs geren, birbirlerini uçurumun kıyısından kurtaran üç kızın kıssası bizi çok heyecanlandırdı. Reyhan, Asya ve Leyla’dan çok etkilendik.
Mağdur sözünden pek hoşlanmıyorum lakin alışılmış ki hayatta mağduriyetler var ve çok makûs şeyler başımıza gelebiliyor. Etrafımızda bizi destekleyecek bir arkadaş kümemiz, ailemiz, anne babamız yoksa ve tahminen hayatımızın daha kırılgan bir dönemindeysek mağduriyetimiz daha fazla artıyor. Toplumumuzda biraz öğrenilmiş çaresizlik var, o yüzden bir kurban kıssası anlatmak istemedim. Lakin bu kızlarla karşılaşır karşılaşmaz, çok berbat şeyler yaşamış olmalarına, en yakınlarından kötülük görmüş olmalarına karşın çok büyük bir cüretle bu durumu değiştirmeleri ve vazgeçmemeleri, yılmamaları beni çok etkiledi. Kalpleri çok hoş bu üç kız, birbirlerine güç ve ilham vermişler. Kendi içlerinde bir dünya yaratıp, tekrar sevmeyi ve güvenmeyi öğrenmişler.
Hikayeye nasıl dahil oldunuz?
Reyhan: Üniversite vaktinde bir işte çalışıyordum, tıpkı vakitte okula gidiyordum lakin 12 saat çalıştığım için artık çok yorulmaya başlamıştım. Asya da o vakitler Ahbap Derneği’nde gönüllüydü. Orada bir iş istihdamı vardı, başvurdum ve kabul edildim. Ofiste çalışırken Aksiyon Kaftan gidip geliyordu, projelerinden bahsediyordu. Konuşup tartışıyorduk. Bir gün üçümüzün kıssasını anlattığımızda nasıl bu kadar misal şeyler yaşamışsınız, diye çok şaşırdı.
Asya: Aslında Hareket’in başında bir bayan kıssası, uğraş üzerine bir şeyler çekmek vardı. “İsmi Güzide” belgeselinde de halasını anlatıyor. Bence onu cezbeden şey farklı coğrafyalardan gelmiş üç kişinin birebir noktada buluşması ve o buluştuğu noktadan, birebir yolda yürümeleriydi.
Leyla: Süreç çok uzundu. Kızlar ne düşündüğümü sorduklarında başlarda emin olamadım. Ancak daha sonra, “Evet, bunu artık yapmamız gerekiyor” dedim. Kendi sürecimde çok fazla yalnızlık çekiyordum, ta ki kızlarla tanışana, bir paydaşlık, bir dayanışma bulana kadar. Bu türlü bir şey çekmenin insanlara dokunabileceğini, insanları dayanışmaya yönlendirebileceğini düşündük.
Yollarınız nasıl kesişti?
Asya: Birinci olarak ben ailemden ayrıldım, bir müddet arkadaşımda kaldım. Ancak ortada ailemin tehdidi olduğu için bayan sığınma konutuna yerleştim. Sığınma konutunda Reyhan’la tanıştım. Reyhan’la birlikte yaşamaya başladık. Toplumsal medyadan da Leyla ile tanıştık. Leyla, yaklaşık bir buçuk sene sonra ortamıza katıldı.
Çekimler nasıl geçti?
Eylem Kaftan: Benim için her vakit en güç kısım çekimden evvel proje geliştirme kısmında oluyor zira bir şeyi tasarlama, yaratma setten evvelki kısım en kıymetli kısmı sinemanın. Sette de bir yaratım var natürel ancak tasarım kısmı bana nazaran daha değerli. Zira kendime “Ben bu sinemada yapabileceğimin en uygununu yapabilir miyim, bunu yapmak için ne yapmalıyım?” üzere sorular soruyorum, bunlar üzerine çok düşünüyorum.
En büyük kaygım bu hassas hususta Asya, Reyhan ve Leyla’nın ruhlarına ziyan verme ihtimaliydi. Onların ruhlarını incitmenden bu sineması nasıl gerçekleştirebiliriz diye çok düşündük. Düşünürken yalnız değildim, bu kolektif bir iş. Bütün süreçte kızlarla her şeyi sonuna kadar düşündük ve üç ay boyunca daima konuştuk. Hususun izleyiciye ulaştığı vakit yaratacağı şok farklı, kızları korumak farklı. Genç beşerler oldukları için bu türlü bir mevzuyla ortaya çıkmaları ileride sorun yaratır mı diye de çok düşündük. Hatta en başta maske takmaları üzere bir fikrimiz vardı, yüzlerini göstermeyecektik. Lakin süreç ilerledikçe bunu konuşmak bile onları o kadar güzel hissettirdi ki “Biz maske takmak istemiyoruz, bizim utanacak, suçluluk duyacak bir şeyimiz yok. Suçluluk duyması gereken beşerler bunu bize yapanlar” dediler. Böylelikle tüm hayatlarını açmaya karar verdiler. Natürel ki biraz fiziki değişime uğradılar, bir de gerçek isimlerini kullanmadık.
Sette rastgele bir zorlukla karşılaşmadık zira yarattığımız şeye çok inanmıştık ve birbirimize teslim olmuştuk. Benim için hayatımın en güç sahnesi; Asya, Reyhan ve Leyla’nın Ayşegül ve iki küçük çocuğuyla tanıştığı ve Ayşegül’ün kızlarının kıssasını anlattığı sahneydi. Kızlar orada kamera karşısında öğreneceklerdi Ayşegül’ün öyküsünü. Ayşegül’ün çok can acıtıcı, onlarınkine misal bir kıssası vardı lakin anne perspektifinden anlatıyordu. Çekim yaparken ben bir kusur mı yaptım bu sahneyi bu türlü çekmekle diye düşündüm. Zira dinlerken çok çok üzüldüler, çok etkilendiler. Aslında biraz da kendi çocukluklarını gördüler Ayşegül’ün çocukları üzerinden. Lakin bütün bu süreç boyunca yanımızda daima bir psikiyatrist, ruhsal danışman vardı. O sahnede Reyhan olanları öğrenince “Dünya bu kadar makus olmamalı” cümlesini söylem ediyor. Reyhan’ın çok üzüldüğünü görünce ona “Seni yıpratacak bir şey mi yaptım” diye sordum. O da’ “İyi ki bunu yaptın, bizi Ayşegül’le tanıştırdın. Onun kıssasını dinledik. Evet, çok üzüldük ancak tıpkı vakitte çocuklarına sahip çıkan, onları koruyan ve çabucak harekete geçen bir anne görmek bize çok umut verdi” dedi. Bu sahne nitekim hayatımın en sıkıntı sahnesiydi.
Reyhan: Annemle olan ses kayıtlarını Leyla’ya birinci kere çekimlerde dinlettim. Hukukî sürecimi anlatırken yalnızca dokümanları göstermiştim, kayıtları dinletememiştim zira kendimde o cüreti bulamamıştım. Leyla’nın dava sürecine başlamadan cüretle yapabildim. Belgeselde Leyla birinci sefer dinledi, ben de 3-4 sene sonra birinci sefer dinledim. Ayşegül’ün kıssasını anlatışını da birinci sefer dinledik, bunlar doğaçlama olduğu için biraz daha zordu.
Leyla: Biz belgeseli çekmeye karar verdiğimizde Burcu Salihoğlu ve Aksiyon Kaftan’la birlikte yaklaşık 3-4 aylık bir hazırlık sürecimiz vardı. Orada mevzunun hassasiyetle anlatılacağına dair ortamızda bir itimat bağı kurduk.
Asya: Biz daha çok bunu kaldırabilecek miyiz diye düşündük. Zira bu kaydolacak ve ben ileride bunu unutma hakkımı nasıl verebilirim? Hareket Kaftan çekimler boyunca daima “İstemiyorsanız bugün bunu iptal ederiz” dedi. Üçümüzün ferdî ve ruhsal olarak bir hazırlık sürecimiz oldu.
Leyla: Sahnelerde genelde imaj direktörü Floran dışında gruptan kimse olmuyordu, o da Türkçe bilmiyordu. Münasebetiyle biz de kamerayı unutuyorduk, o yüzden de çok rahattık.
Belgeselin telaşı neydi? Siz insanlara, izleyiciye ne vermek istediniz?
Reyhan: “Beğenilip beğenilmemesinden fazla gerçek yere ulaşması önemli” diye düşünüyorum. Biz birinci gösterimi Saraybosna’da yaptık. Yanımıza gelip “Biz de bunları yaşadık” diyen beşerler oldu. Hiçbir şey söylemeden bize sarılıp ağlayanlar oldu. Derdim buydu sanırım, o insanların içlerinde bir noktaya dokunabilmek.
Leyla: Aslında bildiri değil lakin şunu vermek istiyordum. Biz genelde istismarcıları, olayları görüyoruz. Fakat kimse ‘bu çocuklara ne oldu, bu beşerler istismardan sonra nasıl yaşama tutunuyorlar’ diye düşünüp de, bunun hakkında konuşmuyor. İstismara uğruyorsun, pekala sonra ne oluyor? Yaşama nasıl tutunuluyor? Nasıl sorunlar yaşanıyor? Bu işin psikolojisinde neler dönüyor? Buralar çok tabu bence. Benim şahsi gayem buydu. Bakın şayet siz de suçluluk hissediyorsanız, siz de yalnızlık hissediyorsanız, siz de kimsesiz hissediyorsanız, ben de onu hissettim. Yalnız değilsiniz. Birebir hisleri paylaşıyoruz. Benim oradaki biricik gayem buydu yani hani. Bakın sonrasında da hayat devam edebilir, dönüştürebiliriz bir şeyleri.
Asya: Şöyle bir noktadan yaklaşıyorum ben bu sıkıntıya. Her birimiz çok farklı toplumsal çevrelerden geldik fakat emsal ekonomik problemler çekiyoruz, benzeri travmalar yaşamışız ve bununla çaba etmek istiyoruz. Ve bununla çabamızı yargıya taşımak istiyoruz. Mutlaka çabanın birtakım realiteleri var. Bir kez maddi gücünüz varsa elinizde, ruhsal olarak hazırsanız, süreç biraz daha kolaylaşabiliyor. Konuttan çıkıyorsun, çalışmamışsın ve paran yok, ne yapacaksın, nerede kalacaksın? Yaşın küçük, bütünüyle çok sert. Fakat buna karşın mümkün. Bu mümkünlüğü bir yerde hissetmelerini istiyorum. Kolay bir şey değil. Her uğraş biçimini çok biricik ve çok değerli görüyorum. Kişi bunu mahkemeye taşınmak zorunda değil. O kişinin, içinde bulunduğu konuttan uzaklaşması da bir çaba biçimidir. O konutun içerisinde bulunup bağlantı kurmamak da, duygusal olarak onu reddetmek de bir çaba biçimidir. Bütün hepsi mümkün zira herkesin kıssası çok çeşitli.
Etik açıdan da çok zahmetli olabilecek bir mevzuyu çok gerçek bir biçimde anlatıyorsunuz.
Eylem Kaftan: Kızlar birtakım sahneleri şayet evvelce öğrenmiş olsalardı, oyunculuklarındaki o doğallığı alamayacaktık. İnsan öğrendiği, bildiği bir şeyi oynadığı vakit oynamış oluyor lakin bilmediği bir şeyi kamera karşısında öğrendiğinde çok doğal bir formda yaşamış oluyor. Kırmızı odalı bir sahne var; Reyhan’ın annesinin ses kayıtlarını Leyla’ya dinlettiği sahne. O sahnede Leyla daha evvel o ses kayıtlarını dinlememişti. Şayet ona evvelden dinletmiş olsaydık, reaksiyonları profesyonel bir oyuncunun reaksiyonları üzere olacaktı. Tahminen çok düzgün bir oyuncunun performansı üzere çok düzgün bir oyun sergileyebilirdi lakin en nihayetinde bir oyun olurdu ama bu sahnede o durumları hakikaten öğrendiklerinde kamerayı büsbütün unutup çok doğal tepkiler verdiler. İzleyiciler olarak düşündüğümüzde izleyicinin onlarla büsbütün özdeşleşmesini sağlayacak bir tesir yarattığını düşünüyorum. Zira izleyici de onlar ne hissediyorsa her anda onların hissettiklerini hissetti. İzleyicilerin bir kısmı oyuncu zannetmiş kızları, nasıl bu kadar doğal oynayabilirler diye sordular. Bunun nedeni aslında kamera önünde bir şeyleri öğreniyor olmalarıydı.
Bu, umutlu bir halde sonuçlanmış bir öyküydü. Şayet bu kıssaların rastgele birisi makus sonuçlanmış olsaydı, onların travmalarını tetikleyip orada bırakmış olurduk. Ancak en nihayetinde karşımızda dönüşmüş, güzelleşmiş ve birtakım terapiler sonucu birey olarak hayata kazandırılmış beşerler vardı. “Bir Gün, 365 Saat” bir düzgünleşme öyküsüydü.
Film, belgesel ve kurgu tipleri ortasında olduğu için kimi izleyicilerden reaksiyon çekti. Bu bahiste neler söylemek istersiniz?
Eylem Kaftan: Adana Altın Koza Sinema Şenliği Ulusal Uzun Metraj Ana Müsabakası her vakit belgesel alıyor. Evet, bu bir belgesel ancak yanlış bir kategoride yarışmadı zira zati bu türlü bir gelenek var. İki sene evvel “Yaramaz Çocuklar”, bir belgesel olarak katılıp En Güzel Sinema Ödülü’nü aldı. Bu hem bir belgesel hem de kurmaca olarak görülebilir. Bu sinema lisanının yenilikçi bir sinema lisanı olduğunu düşünüyorum. Dünyada bu cinse ‘creative documentary’, yaratıcı belgesel ismi veriliyor. Buradaki baş karışıklığını görüyorum ve bu, benim çok hoşuma gidiyor. Bir sinemanın baş karıştırması, büyük tartışma yaratması, birebir vakitte sorular sordurması ve sorulara karşılık aratması bir direktörün en büyük hayali olsa gerek.
Bu, belgeselle kurmacanın ortasında gezinen hibrit form. Bana çok heyecan verici geliyor. “Bir Gün, 365 Saat”, içinde kurmaca sahnelerin de olduğu, güzel tasarlanmış bir belgesel. Docu-fiction demek istemiyorum zira docu-fiction’da oyuncular belgesel olmayan kısmında oynarlar. Burada o denli bir şey yok, burada gerçek karakterlerin gerçek öyküleri var. Kendi kıssalarını birtakım sahnelerde oynuyorlar. Bu çok görülmüş rastlanmış bir anlatım değil. Sezgilerimi takip ederek yaptım fakat bunun tartışılması çok hoş bir şey.
Türkiye’de bayan olmak konusunda ne söylemek istersiniz?
Asya: Yalnızca Türkiye’de değil, dünyanın rastgele bir yerinde sıkıntı. Ancak Türkiye’de bayan olmanın sahiden çok farklı bir zorluğu var. Kazanımlarımızı realitede çok göremiyoruz. Bayan hareketinin Türkiye toplumuna kattığı çok çok değerli pahalar var. Bunu kamu değil, biz toplum olarak, bayanlar olarak talep ederek ortaya koyduk. Hala daha birçok şey için çok eksiklikler var, hukukî manada kimi tanımlamalar var fakat bu tanımlamaların uygulanma formu çok eksik. Onun dışında toplumsal hayatta da güç. Çok açık görüşlü olduklarını tez eden erkek kümelerinin içerisinde bile aslında bir şeyler hiç değişmiyor.
Belki terminolojik olarak birtakım şeyleri değiştirdik. Yani bayanın sokağa çıkması bin yıl evvel yasaktı, bugün çıkıyor lakin nasıl çıkıyor? Aslında o baskı hal değiştiriyor, o baskının silahı değişiyor. Yani bayanla kırbaçla gayret eden zihniyet bugün hal değiştiriyor.
Leyla: Dünyada, Türkiye’de bayan olmak çok güç lakin ben hala şuna inanıyorum: Biz bayanlar olarak dayanıştığımız sürece kendi varoluşumuzu daha da güçlendireceğiz.
Filmi daha sonra nerelerde göreceğiz, Şenlik seyahati devam edecek mi?
Eylem Kaftan: Sineması Saraybosna’da açtık, 30. Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde de Türkiye prömiyerimizi yaptık. Çok kıymetli bir dünya şenliğinde sinemamızı göstermek üzere davet aldık. Şenlik seyahatinden sonra Türkiye’de ve öbür ülkelerde özel gösterimler düşünüyoruz. Geniş kitlelere ulaşsın istiyoruz. Ben bilhassa gençlerin izlemesini istiyorum zira onlar daha kırılgan bir yaş kümesi olarak bu mevzuda daha fazla farkındalığa, bilince ve başlarına bu türlü bir şey gelirse ne yapacaklarını bilmeye muhtaçlık duyuyorlar. Sinemanın o manada insanları eğiten ve öğretici bir tarafı olduğunu düşünüyorum. Pek çok bayan başlarına bu türlü bir şey gelirse fiyatsız avukat hakları olduğunu, sığınma konutuna sığınabileceklerini, şayet güzel bir avukatla çalışırlarsa bu davayı kazanabileceklerini bilmiyorlar. Sinemanın o manada da öğretici, cüret ve umut verici bir tarafı olduğunu düşünüyorum.
